جلوه های تاریخ در نامه امام حسن عسکری (ع) به اسحاق بن اسماعیل نیشابوری(2)

متن نامه امام ابى‏محمّدحسن‏ بن على عسکرى «علیهماالسلام»(1)

  حَکَى بَعْضُ اَلثِّقَاتِ بِنَیْسَابُورَ أَنَّهُ خَرَجَ لِإِسْحَاقَ بْنِ إِسْمَاعِیلَ مِنْ أَبِی مُحَمَّدٍ ع تَوْقِیعٌ :

یَا إِسْحَاقَ بْنَ إِسْمَاعِیلَ سَتَرَنَا اَللَّهُ وَ إِیَّاکَ بِسَتْرِهِ وَ تَوَلاَّکَ فِی جَمِیعِ أُمُورِکَ بِصُنْعِهِ قَدْ فَهِمْتُ کِتَابَکَ رَحِمَکَ اَللَّهُ(یرحمک الله) وَ نَحْنُ بِحَمْدِ اَللَّهِ وَ نِعْمَتِهِ أَهْلُ بَیْتٍ نَرِقُّ عَلَى مَوَالِینَا وَ نُسَرُّ بِتَتَابُعِ إِحْسَانِ اَللَّهِ إِلَیْهِمْ وَ فَضْلِهِ لَدَیْهِمْ وَ نَعْتَدُّ بِکُلِّ نِعْمَةٍ یُنْعِمُهَا اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَیْهِمْ فَأَتَمَّ اَللَّهُ عَلَیْکُمْ بِالْحَقِّ وَ مَنْ کَانَ مِثْلَکَ مِمَّنْ قَدْ رَحِمَهُ وَ بَصَّرَهُ بَصِیرَتَکَ وَ نَزَعَ عَنِ اَلْبَاطِلِ وَ لَمْ یَعْمَ ( ٢) فِی طُغْیَانِهِ بِعَمَهٍ فَإِنَّ تَمَامَ اَلنِّعْمَةِ دُخُولُکَ اَلْجَنَّةَ وَ لَیْسَ مِنْ نِعْمَةٍ وَ إِنْ جَلَّ أَمْرُهَا وَ عَظُمَ خَطَرُهَا إِلاَّ وَ اَلْحَمْدُ لِلَّهِ تَقَدَّسَتْ أَسْمَاؤُهُ عَلَیْهَا یُؤَدِّی شُکْرَهَا وَ أَنَا أَقُولُ اَلْحَمْدُ لِلَّهِ مِثْلَ مَا حَمِدَ اَللَّهَ بِهِ حَامِدٌ إِلَى أَبَدِ اَلْأَبَدِ بِمَا مَنَّ بِهِ عَلَیْکَ مِنْ نِعْمَتِهِ وَ نَجَّاکَ مِنَ اَلْهَلَکَةِ وَ سَهَّلَ سَبِیلَکَ عَلَى اَلْعَقَبَةِ وَ اَیْمُ اَللَّهِ إِنَّهَا لَعَقَبَةٌ کَئُودٌ شَدِیدٌ أَمْرُهَا صَعْبٌ مَسْلَکُهَا عَظِیمٌ بَلاَؤُهَا طَوِیلٌ عَذَابُهَا قَدِیمٌ فِی اَلزُّبُرِ اَلْأُولَى ذِکْرُهَا .

  وَ لَقَدْ کَانَتْ مِنْکُمْ أُمُورٌ فِی أَیَّامِ اَلْمَاضِی إِلَى أَنْ مَضَى لِسَبِیلِهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَى رُوحِهِ وَ فِی أَیَّامِی هَذِهِ کُنْتُمْ فِیهَا غَیْرَ مَحْمُودِی اَلشَّأْنِ وَ لاَ مُسَدَّدِی اَلتَّوْفِیقِ.

 وَ اِعْلَمْ یَقِیناًیَا إِسْحَاقُ أَنَّ مَنْ خَرَجَ مِنْ هَذِهِ اَلْحَیَاةِ اَلدُّنْیَا أَعْمىٰ فَهُوَ فِی اَلْآخِرَةِ أَعْمىٰ وَ أَضَلُّ سَبِیلاً إِنَّهَا یَا اِبْنَ إِسْمَاعِیلَ لَیْسَ تَعْمَى اَلْأَبْصَارُ وَ لٰکِنْ تَعْمَى اَلْقُلُوبُ اَلَّتِی فِی اَلصُّدُورِ وَ ذَلِکَ قَوْلُ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِی مُحْکَمِ کِتَابِهِ لِلظَّالِمِ رَبِّ لِمَ حَشَرْتَنِی أَعْمىٰ وَ قَدْ کُنْتُ بَصِیراً قٰالَ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ کَذٰلِکَ أَتَتْکَ آیٰاتُنٰا فَنَسِیتَهٰا وَ کَذٰلِکَ اَلْیَوْمَ تُنْسىٰ  .(3)

  وَ أَیُّ آیَةٍ یَا إِسْحَاقُ أَعْظَمُ مِنْ حُجَّةِ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَى خَلْقِهِ وَ أَمِینِهِ فِی بِلاَدِهِ وَ شَاهِدِهِ عَلَى عِبَادِهِ مِنْ بَعْدِ مَا سَلَفَ مِنْ آبَائِهِ اَلْأَوَّلِینَ مِنَ اَلنَّبِیِّینَ وَ آبَائِهِ اَلْآخِرِینَ مِنَ اَلْوَصِیِّینَ عَلَیْهِمْ أَجْمَعِینَ رَحْمَةُ اَللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ .

  فَأَیْنَ یُتَاهُ بِکُمْ وَ أَیْنَ تَذْهَبُونَ کَالْأَنْعَامِ عَلَى وُجُوهِکُمْ عَنِ اَلْحَقِّ تَصْدِفُونَ وَ بِالْبَاطِلِ تُؤْمِنُونَ وَ بِنِعْمَةِ اَللَّهِ تَکْفُرُونَ أَوْ تُکَذِّبُونَ فَمَنْ یُؤْمِنُ بِبَعْضِ اَلْکِتَابِ وَ یُکَفِّرُ بِبَعْضٍ فَمٰا جَزٰاءُ مَنْ یَفْعَلُ ذٰلِکَ مِنْکُمْ وَ مِنْ غَیْرِکُمْ إِلاّٰ خِزْیٌ فِی اَلْحَیٰاةِ اَلدُّنْیٰا اَلْفَانِیَةِ وَ طُولِ عَذَابِ اَلْآخِرَةِ اَلْبَاقِیَةِ وَ ذَلِکَ وَ اَللَّهِ اَلْخِزْیُ اَلْعَظِیمُ .

  إِنَّ اَللَّهَ بِفَضْلِهِ وَ مَنِّهِ لَمَّا فَرَضَ عَلَیْکُمُ اَلْفَرَائِضَ لَمْ یَفْرِضْ ذَلِکَ عَلَیْکُمْ لِحَاجَةٍ مِنْهُ إِلَیْکُمْ بَلْ رَحْمَةً مِنْهُ لاَ إِلَهَ إِلاَّ هُوَ عَلَیْکُمْ لِیَمِیزَ اَللّٰهُ اَلْخَبِیثَ مِنَ اَلطَّیِّبِ وَ لِیَبْتَلِیَ مٰا فِی صُدُورِکُمْ وَ لِیُمَحِّصَ مٰا فِی قُلُوبِکُمْ وَ لِتَأْلَفُوا  4 إِلَى رَحْمَتِهِ وَ لِتَتَفَاضَلَ مَنَازِلُکُمْ فِی جَنَّتِهِ فَفَرَضَ عَلَیْکُمُ اَلْحَجَّ وَ اَلْعُمْرَةَ وَ إِقَامَ اَلصَّلاَةِ وَ إِیتَاءَ اَلزَّکَاةِ وَ اَلصَّوْمَ وَ اَلْوَلاَیَةَ وَ کَفَى بِهِمْ لَکُمْ بَاباً لِیَفْتَحُوا أَبْوَابَ اَلْفَرَائِضِ وَ مِفْتَاحاً إِلَى سَبِیلِهِ وَ لَوْ لاَ مُحَمَّدٌ ص وَ اَلْأَوْصِیَاءُ مِنْ بَعْدِهِ لَکُنْتُمْ حَیَارَى کَالْبَهَائِمِ لاَ تَعْرِفُونَ فَرْضاً مِنَ اَلْفَرَائِضِ وَ هَلْ یُدْخَلُ قَرْیَةٌ إِلاَّ مِنْ بَابِهَا ؟

  فَلَمَّا مَنَّ عَلَیْکُمْ بِإِقَامَةِ اَلْأَوْلِیَاءِ بَعْدَ نَبِیِّهِ قَالَ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لِنَبِیِّهِ (ص):

اَلْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دِینَکُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَیْکُمْ نِعْمَتِی وَ رَضِیتُ لَکُمُ اَلْإِسْلاٰمَ دِیناً  5  وَ فَرَضَ عَلَیْکُمْ لِأَوْلِیَائِهِ حُقُوقاً أَمَرَکُمْ بِأَدَائِهَا إِلَیْهِمْ لِیَحِلَّ لَکُمْ مَا وَرَاءَ ظُهُورِکُمْ مِنْ أَزْوَاجِکُمْ وَ أَمْوَالِکُمْ وَ مَأْکَلِکُمْ وَ مَشْرَبِکُمْ وَ یُعَرِّفَکُمْ بِذَلِکَ اَلنَّمَاءَ وَ اَلْبَرَکَةَ وَ اَلثَّرْوَةَ وَ لِیَعْلَمَ مَنْ یُطِیعُهُ مِنْکُمْ بِالْغَیْبِ قَالَ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ قُلْ لاٰ أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلاَّ اَلْمَوَدَّةَ فِی اَلْقُرْبىٰ ( 6)وَ اِعْلَمُوا أَنَّ مَنْ یَبْخَلْ فَإِنَّمٰا یَبْخَلُ عَلَى نَفْسِهِ وَ أَنَّ اَللَّهَ هُوَ اَلْغَنِیُّ وَ أَنْتُمُ اَلْفُقَرٰاءُ لاٰ إِلٰهَ إِلاّٰ هُوَ.

  وَ لَقَدْ طَالَتِ اَلْمُخَاطَبَةُ فِیمَا بَیْنَنَا وَ بَیْنَکُمْ فِیمَا هُوَ لَکُمْ وَ عَلَیْکُمْ وَ لَوْ لاَ مَا یَجِبُ مِنْ تَمَامِ اَلنِّعْمَةِ مِنَ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَیْکُمْ لَمَا أَرَیْتُکُمْ مِنِّی خَطّاً وَ لاَ سَمِعْتُمْ مِنِّی حَرْفاً مِنْ بَعْدِ اَلْمَاضِی ع أَنْتُمْ فِی غَفْلَةٍ عَمَّا إِلَیْهِ مَعَادُکُمْ وَ مِنْ بَعْدِ اَلثَّانِی رَسُولِی وَ مَا نَالَهُ مِنْکُمْ حِینَ أَکْرَمَهُ اَللَّهُ بِمَصِیرِهِ إِلَیْکُمْ وَ مِنْ بَعْدِ إِقَامَتِی لَکُمْ إِبْرَاهِیمَ بْنَ عَبْدَةَ وَفَّقَهُ اَللَّهُ لِمَرْضَاتِهِ وَ أَعَانَهُ عَلَى طَاعَتِهِ وَ کِتَابُهُ اَلَّذِی حَمَلَهُ مُحَمَّدُ بْنُ مُوسَى اَلنَّیْسَابُورِیُّ وَ اَللَّهُ اَلْمُسْتَعَانُ عَلَى کُلِّ حَالٍ وَ إِنِّی أَرَاکُمْ مُفَرِّطِینَ فِی جَنْبِ اَللَّهِ فَتَکُونُونَ مِنَ اَلْخَاسِرِینَ فَبُعْداً وَ سُحْقاً لِمَنْ رَغِبَ عَنْ طَاعَةِ اَللَّهِ وَ لَمْ یَقْبَلْ مَوَاعِظَ أَوْلِیَائِهِ وَ قَدْ أَمَرَکُمُ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِطَاعَتِهِ لاَ إِلَهَ إِلاَّ هُوَ وَ طَاعَةِ رَسُولِهِ ص وَ بِطَاعَةِ أُولِی اَلْأَمْرِ ع فَرَحِمَ اَللَّهُ ضَعْفَکُمْ وَ قِلَّةَ صَبْرِکُمْ عَمَّا أَمَامَکُمْ فَمَا أَغَرَّ اَلْإِنْسَانَ بِرَبِّهِ اَلْکَرِیمِ وَ اِسْتَجَابَ اَللَّهُ تَعَالَى دُعَائِی فِیکُمْ وَ أَصْلَحَ أُمُورَکُمْ عَلَى یَدِی فَقَدْ قَالَ اَللَّهُ جَلَّ جَلاَلُهُ یَوْمَ نَدْعُوا کُلَّ أُنٰاسٍ بِإِمٰامِهِمْ 7 وَ قَالَ جَلَّ جَلاَلُهُ وَ کَذٰلِکَ جَعَلْنٰاکُمْ أُمَّةً وَسَطاً لِتَکُونُوا شُهَدٰاءَ عَلَى اَلنّٰاسِ وَ یَکُونَ اَلرَّسُولُ عَلَیْکُمْ شَهِیداً – (8 )وَ قَالَ اَللَّهُ جَلَّ جَلاَلُهُ:

  کُنْتُمْ خَیْرَ أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنّٰاسِ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ تَنْهَوْنَ عَنِ اَلْمُنْکَرِ  9 فَمَا أُحِبُّ أَنْ یَدْعُوَ اَللَّهَ جَلَّ جَلاَلُهُ بِی وَ لاَ بِمَنْ هُوَ فِی أَیَّامِی إِلاَّ حَسَبَ رِقَّتِی عَلَیْکُمْ وَ مَا اِنْطَوَى لَکُمْ عَلَیْهِ مِنْ حُبِّ بُلُوغِ اَلْأَمَلِ فِی اَلدَّارَیْنِ جَمِیعاً وَ اَلْکَیْنُونَةِ مَعَنَا فِی اَلدُّنْیَا وَ اَلْآخِرَةِ فَقَدْ یَا إِسْحَاقُ یَرْحَمُکَ اَللَّهُ وَ یَرْحَمُ مَنْ هُوَ وَرَاءَکَ.

  بَیَّنْتُ لَکَ بَیَاناً وَ فَسَّرْتُ لَکَ تَفْسِیراً وَ فَعَلْتُ بِکُمْ فِعْلَ مَنْ لَمْ یَفْهَمْ هَذَا اَلْأَمْرَ قَطُّ وَ لَمْ یَدْخُلْ فِیهِ طَرْفَةَ عَیْنٍ وَ لَوْ فَهِمَتِ اَلصُّمُّ اَلصِّلاَبُ بَعْضَ مَا فِی هَذَا اَلْکِتَابِ لَتَصَدَّعَتْ قَلَقاً خَوْفاً مِنْ خَشْیَةِ اَللَّهِ وَ رُجُوعاً إِلَى طَاعَةِ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَاعْمَلُوا مِنْ بَعْدِ مَا شِئْتُمْ فَسَیَرَى اَللّٰهُ عَمَلَکُمْ وَ رَسُولُهُ وَ اَلْمُؤْمِنُونَ ثُمَّ تُرَدُّونَ إِلىٰ عٰالِمِ اَلْغَیْبِ وَ اَلشَّهٰادَةِ فَیُنَبِّئُکُمْ بِمٰا کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ وَ اَلْعٰاقِبَةُ لِلْمُتَّقِینَ وَ اَلْحَمْدُ لِلَّهِ کَثِیراً رَبِّ اَلْعَالَمِینَ وَ أَنْتَ رَسُولِی یَا إِسْحَاقُ إِلَى إِبْرَاهِیمَ بْنِ عَبْدَةَ وَفَّقَهُ اَللَّهُ أَنْ یَعْمَلَ بِمَا وَرَدَ عَلَیْهِ فِی کِتَابِی مَعَ مُحَمَّدِ بْنِ مُوسَى اَلنَّیْسَابُورِیِّ إِنْ شَاءَ اَللَّهُ وَ رَسُولِی إِلَى نَفْسِکَ وَ إِلَى کُلِّ مَنْ خَلَّفْتُ بِبَلَدِکَ أَنْ تَعْمَلُوا بِمَا وَرَدَ عَلَیْکُمْ فِی کِتَابِی مَعَ مُحَمَّدِ بْنِ مُوسَى اَلنَّیْسَابُورِیِّ إِنْ شَاءَ اَللَّهُ وَ یَقْرَأُ إِبْرَاهِیمُ بْنُ عَبْدَةَ کِتَابِی هَذَا عَلَى مَنْ خَلَّفَهُ بِبَلَدِهِ حَتَّى لاَ یَتَسَاءَلُونَ وَ بِطَاعَةِ اَللَّهِ یَعْتَصِمُونَ وَ اَلشَّیْطَانِ بِاللَّهِ عَنْ أَنْفُسِهِمْ یَجْتَنِبُونَ وَ لاَ یُطِیعُونَ وَ عَلَى إِبْرَاهِیمَ بْنِ عَبْدَةَ سَلاَمُ اَللَّهِ وَ رَحْمَتُهُ وَ عَلَیْکَ یَا إِسْحَاقُ وَ عَلَى جَمِیعِ مَوَالِیَّ اَلسَّلاَمُ کَثِیراً سَدَّدَکُمُ اَللَّهُ جَمِیعاً بِتَوْفِیقِهِ وَ کُلُّ مَنْ قَرَأَ کِتَابَنَا هَذَا مِنْ مَوَالِیَّ مِنْ أَهْلِ بَلَدِکَ وَ مَنْ هُوَ بِنَاحِیَتِکُمْ وَ نَزَعَ عَمَّا هُوَ عَلَیْهِ مِنَ اَلاِنْحِرَافِ عَنِ اَلْحَقِّ فَلْیُؤَدِّ حُقُوقَنَا إِلَى إِبْرَاهِیمَ وَ لْیَحْمِلْ ذَلِکَ إِبْرَاهِیمُ بْنُ عَبْدَةَ إِلَى اَلرَّازِیِّ رَضِیَ اَللَّهُ عَنْهُ أَوْ إِلَى مَنْ یُسَمِّی لَهُ اَلرَّازِیُّ فَإِنَّ ذَلِکَ عَنْ أَمْرِی وَ رَأْیِی إِنْ شَاءَ اَللَّهُ.

   وَ یَا إِسْحَاقُ اِقْرَأْ کِتَابِی عَلَى اَلْبِلاَلِیِّ رَضِیَ اَللَّهُ عَنْهُ فَإِنَّهُ اَلثِّقَةُ اَلْمَأْمُونُ اَلْعَارِفُ بِمَا یَجِبُ عَلَیْهِ وَ اِقْرَأْهُ عَلَى اَلْمَحْمُودِیِّ عَافَاهُ اَللَّهُ فَمَا أَحْمَدْنَا لَهُ لِطَاعَتِهِ فَإِذَا وَرَدْتَ بَغْدَادَ فَاقْرَأْهُ عَلَى اَلدِّهْقَانِ وَکِیلِنَا وَ ثِقَتِنَا وَ اَلَّذِی یَقْبِضُ مِنْ مَوَالِینَا وَ کُلُّ مَنْ أَمْکَنَکَ مِنْ مَوَالِینَا فَأَقْرِئْهُمْ هَذَا اَلْکِتَابَ وَ یَنْسِخُهُ مَنْ أَرَادَ مِنْهُمْ نُسْخَةً إِنْ شَاءَ اَللَّهُ وَ لاَ یَکْتُمْ أَمْرَ هَذَا عَمَّنْ شَاهَدَهُ مِنْ مَوَالِینَا إِلاَّ مِنْ شَیْطَانٍ مُخَالِفٍ لَکُمْ فَلاَ تَنْثُرَنَّ اَلدُّرَّ بَیْنَ أَظْلاَفِ اَلْخَنَازِیرِ وَ لاَ کَرَامَةَ لَهُمْ وَ قَدْ وَقَعْنَا فِی کِتَابِکَ بِالْوُصُولِ وَ اَلدُّعَاءِ لَکَ وَ لِمَنْ شِئْتَ وَ قَدْ أَجَبْنَا سَعِیداً(  10)عَنْ مَسْأَلَتِهِ وَ اَلْحَمْدُ لِلَّهِ فَمٰا ذٰا بَعْدَ اَلْحَقِّ إِلاَّ اَلضَّلاٰلُ .

  فَلاَ تَخْرُجَنَّ مِنَ اَلْبَلَدِ حَتَّى تَلْقَى اَلْعَمْرِیَّ رَضِیَ اَللَّهُ عَنْهُ بِرِضَایَ عَنْهُ وَ تُسَلِّمَ عَلَیْهِ وَ تَعْرِفَهُ وَ یَعْرِفَکَ فَإِنَّهُ اَلطَّاهِرُ اَلْأَمِینُ اَلْعَفِیفُ اَلْقَرِیبُ مِنَّا وَ إِلَیْنَا فَکُلُّ مَا یُحْمَلُ إِلَیْنَا مِنْ شَیْءٍ مِنَ اَلنَّوَاحِی فَإِلَیْهِ یَصِیرُ آخِرُ أَمْرِهِ لِیُوصِلَ ذَلِکَ إِلَیْنَا وَ اَلْحَمْدُ لِلَّهِ کَثِیراً سَتَرَنَا اَللَّهُ وَ إِیَّاکُمْ یَا إِسْحَاقُ بِسِتْرِهِ وَ تَوَلاَّکَ فِی جَمِیعِ أُمُورِکَ بِصُنْعِهِ وَ اَلسَّلاَمُ عَلَیْکَ وَ عَلَى جَمِیعِ مَوَالِیَّ وَ رَحْمَةُ اَللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ وَ صَلَّى اَللَّهُ عَلَى سَیِّدِنَا اَلنَّبِیِّ صَلَّى اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ تَسْلِیماً کَثِیراً( 11) .

 

 ١ ) رجال الکشّیّ ص  ۴۴٩  و  ۴۵٠ .

 ٢ ) و لم یقم خ ل.

3 ) طه: ١٢۶ .

 4) و لتتسابقوا، خ ل.

5 ) المائدة: ٣ .

 6 ) الشورى: ٢٣ .

 7) الإسراء: ٧١ .

 8) البقرة: ١۴٣ .

9 ) آل عمران: ١١٠ .

 10 ) شیعتنا خ ل.

11) رجال الکشّیّ ص  ۴٨١ - ۴٨۵ 

 

 

ترجمه نامۀ امام علیه السّلام به اسحاق بن اسماعیل نیشابورى(1)

 

   خداوند ما و ترا در پردۀ(اغماض و گنه‌پوشى یا پردۀ استتار از دشمنان کینه‌توز) خویش محفوظ و مستور دارد، و تو را در تمام کارهایت به لطف و احسان خود یارى فرماید. خدایت رحمت کند (مرادت را از) نامه‌ات فهمیدم، و ما به حمد و نعمت خدا اهل خاندانى هستیم که دلسوز دوستداران خویشیم و به احسان پى در پى خداوند بر ایشان و بخشش او به آنان شادمان مى‌شویم، و هر نعمتى را که خداوند تبارک و تعالى به آنان ارزانى فرماید به شمار (نعمت بر خود) گیریم. اى اسحاق، خداوند بر تو و همگنانت، هر کسى که خداوند بر او رحمت آورده و به مانند بصیرت تو بینا دلش ساخته است، نعمت خود را تمام کرده و کمال نعمتش را نیز رفتن به بهشت مقدر فرموده است. و هیچ نعمتى، هر چند گرانقدر و پر ارزش باشد، وجود ندارد مگر آنکه لفظ «الحمد للّٰه-سپاس خاصّ مر خداى را» که نامهایش مقدّس است سپاس پرداز آن نعمت باشد. و من گویم(  ٢ )«الحمد للّٰه» به بهترین سپاسى که سپاسگزار به درگاهش تا ابد جاودانه وى را چنان سپاس دارد(  ٣)، در برابر منّتى که خدا از رحمت خویش بر تو نهاده و تو را از هلاکت رهایى بخشیده و راه گذار تو را بر آن گردنه هموار کرده، و به خدا سوگند ( 4)که آن گردنه‌اى است پر رنج، کارش سخت و راهش دشوار و آزمون در آن بزرگ، گردنه‌اى که در کتابهاى کهن (زبور) از آن یاد شده است. به راستى، پاره‌اى از شما در روزگار (امام) پیشین علیه السّلام تا وقتى که عمرش سپرى شد و در این روزهاى دوران من کارهایى کردید که نزد من پسندیده و قرین استوارى و توفیق نبوده است.

 

اى اسحاق بدان که به راستى، هر که از این جهان کور بیرون رود همو در آخرت نیز کور (دل) و گمراه‌تر باشد. اى اسحاق(  5)، مراد نابینایى دیدگان نیست بلکه مراد کورى دلهایى است که درون سینه‌هاست، و این است معنى فرمودۀ خدا در آیات استوار قرآنش، از زبان ستمگر، آنجا که گوید: * رَبِّ لِمَ حَشَرْتَنِی أَعْمىٰ وَ قَدْ کُنْتُ بَصِیراً قٰالَ کَذٰلِکَ أَتَتْکَ آیٰاتُنٰا فَنَسِیتَهٰا وَ کَذٰلِکَ اَلْیَوْمَ تُنْسىٰ -پروردگارا چرا مرا نابینا برانگیختى و حال آنکه من بینا بودم؟ (خدا) فرماید: بدین‌سان بود که آیات ما براى تو آمد و آنها را فراموش کردى و به همان گونه امروز (از دیدگاه رحمت الهى) فراموش شده باشى» ( 6).و کدام نشانه‌اى بزرگتر از حجّت خداست بر آفریدگانش و امین او در بلادش و گواه او بر عبادش از پس گذشتگان خود یعنى نیاکان او که پیامبرانند و پدرانش که همه اوصیاء هستند؟ (و سفارش به نصّ بر امامت ایشان رسیده) ، رحمت و برکتهاى خداوند بر ایشان باد. کجا گمتان کردند؟ و به کجا چون چارپایان روى آوردید؟ از حق روى مى‌تابید و بر نعمت خدا ناسپاسى مى‌کنید؟ یا از آنان هستید که به برخى از کتاب (قرآن) ایمان دارند و به برخى دیگرش کافرند؟ کسى که چنین کند، خواه از شما باشد یا غیر از شما، جز رسوایى در زندگانى دنیا و طول عذاب در آخرت پایدار، نصیبى ندارد.

 

  و به خدا سوگند که این است رسوایى بزرگ. به راستى، این که خداوند به منّت و رحمت خویش فرائضى را بر شما واجب فرمود به سبب نیاز خودش به اجراى آن فرائض از جانب شما نبود بلکه رحمتى از سوى او بود-که خدایى جز او نیست-(مراقب) شماست تا پاک را از ناپاک جدا کند و آنچه در سینه‌هایتان نهفته دارید بداند و آنچه در دل دارید بیازماید تا به (کسب) رحمت خدا بر یک دیگر پیشى گیرید، و در منازل خود در بهشت بر یک دیگر برترى خواهید، از این رو حجّ و عمره و بپاداشتن نماز و پرداخت زکات و روزه‌دارى و (قبول) «ولایت» را بر شما واجب فرمود و درى نیز به روى شما گشوده تا انواع واجبات و تکالیف را بفهمید و کلیدى براى راهگشایى داده است، اگر محمد صلّى اللّٰه علیه و آله و اوصیایى که از فرزندان اویند نمى‌بودند به راستى شما چون چارپایان سرگردان (و بى‌هدف) بودید که هیچ یک از واجبات را نمى‌دانستید. آیا به شهرى  (7)جز از دروازۀ آن درآیند؟ پس چون خداوند با تعیین اولیاء پس از پیامبرتان بر شما منّت نهاد در کتاب خویش فرمود:

  اَلْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دِینَکُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَیْکُمْ نِعْمَتِی وَ رَضِیتُ لَکُمُ اَلْإِسْلاٰمَ دِیناً -امروز دین شما را به کمال رساندم و نعمت خود را بر شما تمام کردم و دین اسلام را بر شما پسندیدم.»  (8) (خداوند) حقوقى براى اولیاء خود بر شما واجب کرد و شما را به اداى آن مأمور فرمود تا آنچه از زنان و اموال و خوردنیها و نوشیدنهاى خود دارید، بر شما حلال باشد. خداوند (به پیامبرش) فرمود: قُلْ لاٰ أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلاَّ اَلْمَوَدَّةَ فِی اَلْقُرْبىٰ -بگو براى آن کار از شما مزدى نمى‌طلبم، مگر دوستدارى در حق نزدیکان (اهل بیتم)»  (9)و بدانید که هر که (در این دوستدارى اهل بیت اطهار) بخل ورزد، بر خود دریغ داشته و (بدانید) خداوند بى‌نیاز است و شمایید که نیازمندان درگاه اویید (که) خدایى جز او نیست. به راستى، گفتار در آنچه به سود شماست و آنچه بر شما واجب است به درازا کشید.

 

  اگر خداوند دوست نمى‌داشت (و مشیّت نمى‌فرمود) که نعمت الهى را بر شما تمام کند، از من خطّى نمى‌دیدید و حرفى نمى‌شنیدید و شما پس از رحلت امام پیشین علیه السّلام و پس از آنکه ابراهیم بن عبدة  (10) را بر شما (به نمایندگى) گماشتم و نامه‌اى که محمد بن موسى نیشابورى از سوى من براى شما آورد (هنوز) از آنچه بازگشت و معادتان  (11) بدان است بیخبرید. و (باید) در هر حال از خدا مدد خواسته شود. مبادا در بارۀ خدا کوتاهى کنید که از زیان دیدگان باشید. دور و نابود باد کسى که از طاعت خدا روى تافته و اندرزهاى اولیاء او را نپذیرفته. همانا خداوند شما را به فرمانبردارى از خود و پیامبر خود و اولى الامر فرمان داده است، خدا بر ناتوانى و بیخبرى شما رحمت آرد و بر کار خود  (12)شکیبایتان فرماید. چه قدر انسان بر پروردگار کریم خود مغرور است! اگر سنگهاى سخت پاره‌اى از آنچه را در این نامه آمده است بفهمند از نگرانى و ترس از بیم خدا از هم فرو پاشند و به فرمانبردارى خدا بازآیند، هر کار که خواهید بکنید: فَسَیَرَى اَللّٰهُ عَمَلَکُمْ وَ رَسُولُهُ وَ اَلْمُؤْمِنُونَ [وَ سَتُرَدُّونَ]إِلىٰ عٰالِمِ اَلْغَیْبِ وَ اَلشَّهٰادَةِ فَیُنَبِّئُکُمْ بِمٰا کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ -به زودى خداوند کردار شما را ببیند هم رسول او و مؤمنان آن را ببینند، آنگاه به سوى خدایى که داناى عوالم غیب و شهود است باز خواهید گشت تا شما را (عملا از جزاى) آنچه مى‌کردید آگاه کند» (13) و الحمد للّٰه ربّ العالمین و صلّى اللّٰه على مخمد و آله اجمعین (سپاس خاصّ خداى را که پروردگار جهانیان است و درود بر محمد و تمام خاندان او) ،

 ١ ) رهاورد خرد (ترجمۀ تحف العقول‌)،ابن شعبه، حسن بن علی محقق:اتابکی، پرویزناشر:نشر و پژوهش فرزان روزمحل نشر:تهران سال نشر: ١٣٧۶ صص 505-508 ٢ )

2-در پاره‌اى نسخه‌ها به جاى «و انا أقول. . .» [فأنا اقول. . . -پس من مى‌گویم]آمده است (که تفاوت مفهوم ظریفى دارد. -م.)

 ٣ ) یعنى با اداى لفظ «الحمد للّٰه» که به معنى اختصاص سپاس به درگاه خداى سبحان است؛ من علاوه بر اختصاص که در خود لفظ «الحمد» مضمر است نوع سپاس را نیز به بهترین نوعى که ممکن است بنده‌اى مؤمن به درگاه خدا به نحوى جاودانه سپاس گزارد، اختیار و تقدیم آستان والاى الوهیّتش مى‌دارم. -م.

 ۴ ) در پاره‌اى نسخه‌ها به جاى «و ایم اللّٰه انّها» به تقدیم و تأخیر، آمده است [و انّها ایم اللّٰه]

 ۵ ) در پاره‌اى نسخه‌ها [یا ابن اسماعیل-اى پسر اسماعیل]آمده است

 ۶ ) طه، ١٢۵ ، ١٢۶ 

 ٧ ) در پاره‌اى نسخه‌ها به جاى «مدینة» ، [قریة]آمده است. (اشاره به حدیث نبوى است که فرمود: من شهر دانشم و على در آن است. -م.

 ٨ ) المائدة، ٣ 

 ٩ ) الشورى، ٢٣ 

 ١٠ ) ابراهیم بن عبدة و محمد بن موسى نیشابورى از اصحاب حضرت هادى و عسکرى علیهما السّلام بودند و کشى رحمه الله، پاره‌اى از نامه‌هایى را که براى این دو تن توقیع شده روایت کرده است.

 ١١ ) در پاره‌اى نسخه‌ها به جاى «معادکم» ، [معاذکم-پناهگاهتان]آمده (و شاید مناسب‌تر باشد. -م.)

 ١٢ ) ظاهرا مراد از «امر-کار» در اینجا امر و عقیدۀ تشیّع است. -م.

 ١٣ ) مفهوم به گونه‌اى که در متن آمده، از آیه  ١٠۵  سورۀ توبه گرفته شده است.