آشنایی اجمالی با اندیشه های تربیتی دیگران(6)

فصل دهم :

آشنایی اجمالی با اندیشه های تربیتی دیگران

اندیشه های کیکاوس بن اسکندر مقلب به عنصرالمعالی

.اندیشه های تربیتی(سعدی )

اندیشه های تربیتی (اوحدی مراغه ای)

اندیشه های تربیتی ( جامی )

اندیشه های تربیتی (ملا محمد باقر مجلسی)

اندیشه های تربیتی (ملا احمد نراقی )

اندیشه های تربیتی (اقبال لاهوری )

اندیشه های تربیتی شهید مطهری

 

1)اندیشه های تربیتی( کیکاوس بن اسکندر)

کیکاوس بن اسکندر مقلب به عنصرالمعالی در سال 412 متولد شد و در 63 سالگی تجربیات خود رابرای فرزندش گیلانشاه با عنوان قابوسنامه نگاشت . این کتاب 44 باب دارد و بیشتر نظریه های تربیتی دربابهای

 1-  باب 6  در افزونی هنر و فروتنی

2 – باب 27 در پرورش فرزند

3 -  باب 31 در جستن دانش

هدف از آموزش و پرورش از نظرکیکاوس بن اسکندر

1 – کودک راباید برای زندگی شایسته اصل  وتبار خانوادگی آماده ساخت .

2 – کودک خدارابشناسدو بتواند وظایف دینی  خود را انجام دهد.

3 - با توسل به راستگویی ، فروتنی ، نیکی کردن ، حق شناسی اخلاق نیکو کسب نماید.

4 – کودک به کسب دانش و هنر بپردازد.

راه های رسیدن به اهداف از نظر کیکاوس بن اسکندر

طبیعت و سرشت و استعداد والدین به  کودک انتقال یابد

2 – باید به فرزند نام نیکو قرارداد.

3 – برای فرزند باید دایه ای مهربان برگزید .

4 – اگرفرزند دختر بود باید دایه اش ضمن آرام  بودن بااصول پرورش آشنا باشد .

روشهای تعلیم و تربیت از نظر کیکاوس بن اسکندر

1 – معلم باید با هیبت باشد .

2 – معلم باید کودک رادر صورت تنبلی تنبیه کند

3 – وقتی معلم طفل را تنبیه می کند پدر نباید. شفقت نشان بدهد.

4 – کودک باید به آنچه می آموزد عمل کند.

2)اندیشه های تربیتی(سعدی )

سعدی در سال 610 هحری در شیراز متولد شد

آثار : گلستان  ، بوستان

بوستان:  مثنوی اخلاقی واجتماعی وتربیتی اوست وآن را در سال 655هجری به نظم در آورد وشامل5000 بیت است .

گلستان :  در سال 656هجری نگارش شد و شامل حکایات آموزنده همراه بااشعار نغز است .

نظریه های تربیتی سعدی

1 – خیروشر را دروجودآدمی توام می داند و انسان باید با عقل وخرد خود برنیروهای اهریمنی مسلط شود.

2 – به وراثت عقیده داشت که هرکس از نیاکان خود استعداد وهوش یا...رابه ارث می برد.

3 – همنشینی بادیگران دراخلاق،رفتاربسیارموثراست.

4 – به تهذیب اخلاق وتربیت انسان درکودکی اعتقاد داشت.

روشهای تعلیم وتربیت از نظر سعدی

1 – برای درک و فهم مطالب باید حواس رابه درستی جمع کرد.

2 – معلم نباید همیشه سخت گیری کند.

3 – در موقعیتهای یادگیری بیم و امید باید وسیله پرورش باشد.

4 – کودک نباید در ناز ونعمت بار آید.

5 – پدر بایدنیازهای معقول کودک رابرآورده کند.

6 – طفل باید از رفیق بد و ناباب دور بماند.

7 – بهترین شیوه راتشویق در تربیت می داند نه تنبیه وتهدید.

8 – کسب تحصیلات نظری اگر توام با عمل نباشد مفید نیست .

9 – پرسش کردن و کنجکاوبودن وسیله کسب بینش قرارگیرد.

10- باید ذوق ومیل شنونده رارعایت کرد تا مستمع خوبی شود.

3)اندیشه های تربیتی (اوحدی مراغه ای )

اوحدی درسال 672 هجری در مراغه به دنیا آمد.

آثار او : جام جم که مجموعه ای ازاشعاراخلاقی ،عرفانی ،اجتماعی ونظراتی در زمینه تعلیم وتربیت

منظور ازتحصیل کارکردن وداناشدن وکوشش در بهترکردن آنچه هست ومعرفت نفس را اولین علم میدانست .

برنامه تحصیل را دین ،اخلاق، پیشه ، خواندن و نوشتن می دانست .

روشهای تربیتی از نظر اوحدی

1 – نباید کودک در ناز ونعمت بار آید.

2 – پدر نباید  با فرزند خود از کلمات زشت وناپسند استفاده کند.

3 – پدر باید فرزندرااز مصاحبت با بدان دورسازد.

4 – پدر یامربی نباید از تنبیه فرزند مضایقه نماید.

5 – معلم بایستی دیگران راازمعلومات خودمستفیض نماید.

4)اندیشه های تربیتی ( جامی )

ملاعبدالرحمان جامی درسال 817 هجری متولد شداونظریات تربیتی خودرادرکتابهای بهارستان وهفت اورنگ آورده است .

سعادت را در پنج چیز می داند: صحت بدن ،ایمنی ،وسعت رزق ،رفیق شفیق، فراغت

اوقات شبانه روزرا سه قسمت میدانست : قسمتی صرف تحصیل ، آنچه آموخته شده ، حشرو نشربا دانشمندان

برنامه تحصیل علم به عقیده جامی

1 – قرائت قرآن وحفظ آن

2 – حسن خط

3 – هنر

4 – علم لازم وضروری

روشهای تعلیم و تربیت از نظر جامی

1  – مهمترین طریق یاگیری حفظ کردن است ازراه تکرارو تمرین

2  – تنبیه آثارنیکویی داشته اما فرزندبادرست عمل کردن ،مستحق تنبیه نشود

3  – مطالعه کتاب در جوانی وسالمندی

4- تعلیم وتربیت درخردسالی بسیارمعنی دار پایدار است

5  –عمل کردن به آموخته ها و دانسته ها

6  – اهمیت به همنشینی ومجالست

5)اندیشه های تربیتی (ملا محمد باقر مجلسی )

ملامحمدباقرمجلسی در سال 1037 متولد شد .

کتاب حلیه المتقین رایج ترین کتاب وی به فارسی است.

کتاب عین الحیاة نمونه برجسته کتاب اخلاقی ومذهبی است .

غرض از تحصیل علم جستجوی رضای حق تعالی باشد .

روش تعلیم و تربیت : نباید به طفل تکالیف دشواردادو تندی کرد.

6)اندیشه های تربیتی (ملا احمد نراقی )

ملااحمدنراقی درسال 1185 در نراق متولد شد .

نظرات تعلیم وتربیت خودرادرکتاب معراج السعاده بیان کرده است که دارای 4 باب بود.

1 – حالات نفس و منفعت فضایل اخلاق ومضرات     رذایل

2 – سبب انحراف از طریق پسندیده

3 – محافظت اخلاق حمیده

4 – انواع اخلاق وشرافت  فضایل

 

انواع طلبه ازنظرملااحمدنراقی به نقل ازامام صادق (ع)

1 – کسانی که علم ودانش رابه منظورتمسخرمردم فرا می گیرند .

2 – کسانی که علم راباهدف مجهزشدن به خدعه ونیرنگ کسب می کنندوبه دنبال دغل بازی اند.

3 – کسانی که علم ودانش رابه منظور کسب بصیرت وبینش دردین وتقویت عقل وتفکر واندیشه ونیل به یقین دنبال می کنند اینان درستکارانند  .

 

7)اندیشه های تربیتی (اقبال لاهوری ) 

محمداقبال درسال 1252 شمسی متولد شد. ازفیلسوفان نامی ومتفکرمشرق بوداوتمام مراحل علمی شرقی و غربی راطی کردودر دانشگاه کمبریج درجه استادی گرفت .

وی در تبیین آرای تربیتی خودازتعالیم اسلامی بهره جست.

زبان شیرین فارسی راوسیله ابراز اندیشه وتبلیغ مرام خویش قرارداد.

اهمیت علم از نظر اقبال لاهوری

1– کسی که بایادخداعلم بیاموزد مانندعبادت خداونداست .

2 – کسی که در طلب علم است انگار مدح وثنای خداراکرده .

3 - کسی که درطلب علم مباحثه می کندانگارخداراستایش نموده است.

4 – کسی که در نشردانش است انگا رصدقه داده است .

5 – کسی که تعلیم و تربیت می کند،انگارباخلوص عقیده خداراپرستش کرده است.

انسان ازنظراقبال لاهوری

انسان از دیدگاه اسلام بررفیع ترین قله های  وجود قراردارد .

انسان دارای ویژگیهایی است که ازصفات خاص خدابه حساب می آیند وشخصیت وفردیت انسان راهیچ یک ازمخلوقات خدا ندارند.

همه وجود کائنات وهمه جریانات کیهان برای به وجودآوردن انسان و انسان کامل که همان پیامبراسلام می باشد، بوده است .

تعلیم و تربیت از نظر اقبال لاهوری

1 – بوسیله تعلیم و تربیت است که هرملتی با آن به بیداری ضمیریا خود آگاهی میرسند.

2 – ابزار پیشرفت وتکامل خودآگاهی افراد ،که یک ملت را تشکیل می دهند فراهم می کند.

3 – عاملی برای پروراندن نسلهای جدید

4 – وسیله ای که افرادجامعه رادر تحقق وظایف تجهیزمیکند.

5 – ابزاری که انسان با آن فرهنگ و میراث فکری خود رابه نسلهای جدید منتقل می کند.

هدف ازتعلیم وتربیت ازنظر اقبال لاهوری      

1 – دانستن وشناختن

2 – خرسندی

3 – به وجودآوردن مردان وزنانی که شایستگی دارند وظایف خودرادرخورمقام وشان انسان است انجام دهند.

برنامه از نظر اقبال لاهوری

اقبال می گوید باید به شاگردان معلومات معتدل و فشرده آموخت که به یکدیگرمرتبط باشد .

انسان نمی تواندبا مجموعه ای ازاطلاعات غیرمرتبط زندگی کند.

تعلیم وتربیت باید وضعی ایجاد کندکه دانش -آموزدورنمای وسیعی ازعلم ومعرفت رادرنظربگیرد.

اولویت اخلاق از نظر اقبال لاهوری

وحدت فکربدون وحدت اخلاق ناقص وخام است وباید درابتدا پایه اخلاق کودک رااستحکام بخشید.

براساس تعالیم اسلامی اهمیت رفتارپسندیده ازهرچیز مهمتراست و از ماموریتهای پیامبرهمانا تزکیه است یعنی پاک ساختن زندگی انسان از آلودگیها اخلاق آرمانی را اخلاق پیامبرمی داند .  

8)اندیشه های تربیتی شهید مطهری

تربیت ،عبارت است از پرورش دادن یعنی به فعلیت در آوردن استعدادهای درونی

پرورش وتربیت انسان تعادلی میان همه استعدادهای طبیعی اووجودداشته باشد و آنطور نباشدکه استعدادی پرورش یابد و استعداددیگری فراموش شود.

 

ابعاد روح بشر از نظر شهید مطهری

1 – استعدادعقلی

2 – استعداداخلاقی

3 – بعدهنری وذ وقی

4 – بعد دینی

5 – استعداد وخلاقیت

علم و عقل از نظر شهید مطهری

ازصفات بارز عقل تمیز دادن وجدا کردن وآینده را به حساب آوردن است یعنی به عواقب و نتیجه نهایی کار فکر کردن

علم همان آموزش دادن است .تعلیم یعنی یاد دادن، مغز متعلم انباری است مه معلومات را آن ریخته میشود ومعلم باید نیروی فکری متعلم راپرورش دهد .

عقل و علم باید بایکدیگر توام باشند.

علما از نظر شهید مطهری

1 – برخی مانند مورچه هستند که از بیرون دانه می آورند و انبارمی کنندو مثل ضبط صوت عمل می کنند.

2 – برخی مانند کرم ابریشم هستند از لعاب خود می تنند و از درون استخراج می کنند و از بیرون چیزی کسب نمی کنند.

3 – برخی علمای واقعی هستند مانند زنبورعسل هستند که شیره گلها را از خارج می مکند و از آن عسل درست می کنند.

متعلم از نظر شهید مطهری

باید به متعلم روح علمی داد باید شاگرد روح حقیقت - جویی پیداکند.

تربیت متعلم بایدبرای شکوفا کردن روح اوباشدروح متعلم درکودکی حالت انعطافی دارد وهر چه بزرگترمیشود انعطاف آن کمترمی گردد.

استاد یا معلم باید بکوشد که رشدفکری یعنی قوه تجزیه وتحلیل به دانش آموزبدهد  ونباید تعصب غرور داشته باشد.

روش تربیت از نظر شهید مطهری

درتربیت به تشویق وتنبیه تاکید می کند کودک باید آگاه باشد که علت تشویق وتنبیه اش چیست .

بسیاری از بیماریهای روانی اطفال براثرترساندن یاکتک زدن ها وارعابهای بیجا پیدا می شود.

ترس وتهدید درانسان عامل تربیت نیستندو نمیتوان ازطریق آن استعدادها راپرورش داد.

 

انسان ازنظر شهید مطهری

خداوند در خلقت وآفرینش انسان رامکرم قرارداده است یعنی کرامت وشرافت و بزرگواری رادرسرشت و آفرینش انسان قرارداده است .

انسان اسلام جامع است ،مکتب تربیتی انسان مکتبی است که هدف آن بیرون ازخودانسان نیست یعنی براساس به کمال رساندن انسان است .

انواع استعدادهای انسان ازنظر شهید مطهری

1 – استعدادهایی که باجانداران دیگردرآن شریک است .

2 – استعدادهایی که به خودانسان اختصاص  دارد

منابع وماخذ:

1- دفترهمکاری حوزه ودانشگاه ، آراء دانشمندان مسلمان درتعلیم وتربیت ومبانی آن، جلد اول (1377) ص 178تهران انتشارات سمت، چاپ اول

2- علاقه بند، علی، جامعه شناسی آموزش وپرورش ( 1384)،ص95، تهران،نشرروان،چاپ سی وهفتم  3- پژوهشکده حوزه ودانشگاه،فلسفه تعلیم وتربیت،جلداول(1380)،ص 270،تهران،انتشارات سحت،چاپ چهارم

3 –حجتی ،سید محمدباقر(1369) "روانشناسی ازدیدگاه غزالی ودانشمندان اسلامی" تهران:دفترنشرفرهنگ اسلامی چاپ هفتم .

4- دفترهمکاری حوزه و دانشگاه،آراء دانشمندان مسلمان درتعلیم وتربیت ومبانی آن جلدسوم (1381)،ص16،تهران انتشارات سمت،چاپ اول

5- پژوهشکده حوزه ودانشگاه ،فلسفه وتعلیم وتربیت،جلداول ،ص300

6- شکوهی،غلامحسین،مبانی و اصول آموزش وپرورش،(1384)،ص29،مشهد،انتشارات آستان قدس رضوی ،چاپ بیست ویکم

6-مکتب ها وگرایش های تربیتی درتمدن اسلامی

دکترسیداسماعیل علی ودکترمحمدجوادرضا

ترجمه نقدواضافات:بهروزرفیعی، تهران چاپ سوم 1390 پژوهشگاه حوزه ودانشگاه وسمت

7-ﺍﺑﻦ ( ﺳﻴﻨﺎ، 1326 ،)ﻕ «ﺭﺳﺎﻟﺔ ﻓﻲ ﺍﻟﻌﻬﺪ ،» ﺍﻟﻤﻄﺒﻮﻉ ﻓﻲ ﺗﺴﻊ ﺭﺳﺎﺋﻞ ﻓﻲ ﺍﻟﺤﻜﻤﺔ ﻭﺍﻟﻄﺒﻴﻌﻴـﺎﺕ ،

ﻗﺎﻫﺮﻩ:ﺩﺍﺭﺍﻟﻌﺮﺏ.

8- ﺍﺑﻦ ( ﺳﻴﻨﺎ، 1985 ،) ﻛﺘﺎﺏ ﺍﻟﺴﻴﺎﺳﺔ، ﺍﻟﻤﻄﺒﻮﻉ ﻓﻲ ﻣﻘﺎﻻﺕ ﻓﻠﺴﻔﻴﺔ ﻟﻤﺸﺎﻫﻴﺮ ﺍﻟﻤﺴﻠﻤﻴﻦ ﻭ ﺍﻟﻨﺼﺎﺭ ،

ﻗﺎﻫﺮﻩ، ﺩﺍﺭ ﺍﻟﻌﺮﺏ

9-ﻓﺎﺭﺍﺑﻲ (1413 ﻕ )، ﺍﻟﺘﻨﺒﻴﻪ ﻋﻠﻰ ﺳﺒﻴﻞ ﺍﻟﺴﻌﺎﺩﺓ، ﺍﻟﻤﻄﺒﻮﻉ ﻓﻲ ﺍﻻﻋﻤﺎﻝ ﺍﻟﻔﻠﺴﻔﻴﺔ، ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺟﻌﻔـﺮ

ﺁﻝ ﻳﺎﺳﻴﻦ، ﺑﻴﺮﻭﺕ: ﺩﺍﺭ ﺍﻟﻤﻨﺎﻫﻞ. (ﻧﺮﻡ ﺍﻓﺰﺍﺭ ﺣﻜﻤﺖ ﺍﺳﻼﻣﻲ)

10-ﻛﺮﻳﻤﻲ، ﻋﺒﺪ ﺍﻟﻌﻈﻴﻢ (1387 «)، ﻋﺎﺩﺕ ﺩﺍﺩﻥ ﻣﺎﻧﻌﻲ ﺑﺮﺍﻱ ﺗﺮﺑﻴﺖ ﻓﻌﺎﻝ ، » ﭘﻴﻮﻧﺪ، ﺷﻤﺎﺭﺓ .350

11-ﻣﺴﻜﻮﻳﻪ ( 1371 ،) ﺗﻬﺬﻳﺐ ﺍﻻﺧﻼﻕ ﻭ ﺗﻄﻬﻴﺮ ﺍﻻﻋﺮﺍﻕ، ﻗﻢ: ﺍﻧﺘﺸﺎﺭﺍﺕ ﺑﻴﺪﺍﺭﻱ

12-نیکزاد ،محمودکلیات فلسفه تعلم وتربیت چاپ اول پاییز 1375 موسسه کیهان

13-نیکزادمحمودبا همکاری سیدتقی شهرام وقاسم شیرازیانتشارات ققنوس تهران چاپ اول 13794 اصول نظریه های تربیتی

14—الماسی، علی محمد(1388).تاریخ مختصرتعلیم وتربیت درایران واسلام.تهران:انتشارات رشد.

15-ضمیری،محمدعلی(1380).تاریخ آموزش وپرورش ایران واسلام.شیراز:انتشارات ساسان.

16-نصر،سیدحسین،ترجمه احمدآرام (1359).علم وتمدن دراسلام .تهران:انتشارات خوارزمی.

17-آرای دانشمندان مسلمان در تعلیم و تربیت و مبانی آن (جلد اول) نویسنده : پژوهشگاه حوزه و دانشگاه چاپ : چهارم ، 1391تعداد صفحه : 316

18-مربیان بزرگ مسلمان - آراء و فلسفه تربیتی عنوان لاتین: The Moslem Great Educators نویسنده: بهروز رفیعی ناشر: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و سازمان سمت نوبت و سال انتشار: چاپ اول 1391 قیمت: 5850 تومان

19) الفا خودی، حنا - الجر، خلیل، تاریخ فلسفه در جهان اسلامی، ترجمه عبدالمحمد آیتی، تهران: کتاب زمان، 1385.

20) الماسی، علی محمد، تحول تعلیم و تربیت، تهران: رشد، 1378.

21) حجتی، سید محمدباقر، اسلام و تعلیم و تربیت، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1358.‌

22------------------(1366)"آداب تعلیم وتعلم دراسلام"تهران :دفترنشرفرهنگ اسلامی

‌23) شریف محمد، تاریخ فلسفه در اسلام، جلد دوم، تهران: مرکز نشر دانشگاهی، 1380.

24) شریعتی، علی، فلسفه تعلیم و تربیت، تهران: بعثت، 1354.

25-ﻃﻮﺳﻲ، ﺧﻮﺍﺟﻪ ﻧﺼﻴﺮ ﺍﻟﺪﻳﻦ ( 1360 ،) ﺍﺧﻼﻕ ﻧﺎﺻﺮﻱ، ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻣﺠﺘﺒـﻲ ﻣﻴﻨـﻮﻱ ﻭ ﻋﻠﻴﺮﺿـﺎ

ﺣﻴﺪﺭﻱ، ﺗﻬﺮﺍﻥ: ﺷﺮﻛﺖ ﺳﻬﺎﻣﻲ ﺍﻧﺘﺸﺎﺭﺍﺕ ﺧﻮﺍﺭﺯﻣﻲ

26-ﻣﻄﻬﺮﻱ، ﻣﺮﺗﻀﻲ (1371)، ﺗﻌﻠﻴﻢ ﻭ ﺗﺮﺑﻴﺖ ﺩﺭ ﺍﺳﻼﻡ، ﭼـﺎپ ﺷـﺪﻩ ﺩﺭ ﺟﻠـﺪ 22 ﻣﺠﻤﻮﻋـﻪ

ﺁﺛﺎﺭ، ﻗﻢ: ﺻﺪﺭﺍ.

27-کتابشناسی توصیفی- تحلیلی تعلیم و تربیت در اسلام نویسنده: بهروز رفیعی ناشر: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه تعداد صفحات: 464 نوبت و سال انتشار: چاپ اول: بهار 1381

28-فصلنامه اندیشة دانشگاه شیراز

29-عطاران ، محمد، آراء مربیان بزرگ مسلمان دربارة تربیت کودک

30-جماعه ،بدرالدین(1388)"آموزشنامه فرهنگ فرادهی وفراگیری دراسلام،گزارش وپژوهش محمدحسین ساکت.تهران :نشرنی.

31-کرمی ،میثم،(1390)فارابی شناسی(گزیده مقالات)تهران:انتشارات حکمت.

32-حسین زاده شانه چی ،حسن،(1388)،تاریخ آموزش دراسلام،قم:انتشارات بین المللی مصطفی(ص)

33-احمدمنیرالدین(1368)"نهادآموزشی اسلام"ترجمه :محمدحسین ساکت،مشهد:انتشارات آستان قدس رضوی.

34-ماجد عرسان کیلانی  "سیر آرای تربیتی در تمدن اسلامی" ، ترجمه و نقد بهروز رفیعی از سوی انتشارات پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و مرکز مطالعات فرهنگی شهر تهران .

"""

درمطالب فوق ازمنابع بسیاردیگر ومجلات علمی استفاده شد که بعضا در متن به آن اشاره شد